Akademik fəaliyyətlə məşğul olan hər kəs yaxşı bilir ki, yalnız yazının məzmunu deyil, onun formatı və təqdimatı da eyni dərəcədə önəmlidir. Bu işdə ən etibarlı köməkçilərdən biri isə artıq bütün dünyada elmi yazıların standartına çevrilmiş LaTeX sistemidir.
LaTeX adi mətn redaktorlarından fərqli olaraq, WYSIWYG (“What You See Is What You Get”) prinsipi ilə işləməz. Yəni sənədi yazarkən gördüyünüz, birbaşa son nəticə deyil. Əksinə, LaTeX xüsusi etiketləmə dili əsasında işləyir. Siz mətndə müəyyən əmrlərdən istifadə edirsiniz, proqram isə həmin əmrlərə uyğun olaraq sənədi avtomatik şəkildə formatlaşdırır. Bu yanaşma riyazi düsturlar, cədvəllər, istinadlar və mürəkkəb akademik strukturlar üçün böyük üstünlük təmin edir.
LaTeX-in Əsas Üstünlükləri
Avtomatik nömrələmə və istinad: Şəkil, cədvəl, düstur və bölmələr avtomatik nömrələnir. Siz label və ref əmrlərindən istifadə edərək onlara rahatlıqla istinad edə bilərsiniz.
Bütöv və vahid formatlama: Şrift, sətir aralığı, səhifə kənarları kimi bütün parametrləri bir dəfə təyin etməklə sənədin bütün hissələri vahid görünüş qazanır.
Peşəkar riyazi yazılış: Riyaziyyat, fizika və mühəndislik sahələrində çalışanlar üçün LaTeX-in düstur yazma bacarıqları əvəzsizdir.
İstinadların idarə olunması: BibTeX və ya BibLaTeX vasitəsilə mənbələrinizi .bib faylında saxlayır, sonra isə istənilən üslubda (APA, MLA, IEEE və s.) avtomatik olaraq sənədə əlavə edə bilirsiniz.
Şəkil və cədvəl yerləşdirilməsinə nəzarət: Word-də çox vaxt problem olan bu məsələ LaTeX-də [h], [t], [b] və [p] parametrləri ilə asanlıqla həll olunur.
Əlbəttə, LaTeX-in mənfi tərəfi də var: onu öyrənmək ilkin mərhələdə bir qədər çətin ola bilər. Amma öyrəndikdən sonra, akademik yazılarınızda verdiyi rahatlıq və peşəkar görünüş bu çətinliyi tamamilə kompensasiya edir.
Haradan Başlamaq Olar?
LaTeX-ə başlamağın ən rahat yollarından biri universitetlərin və jurnalların təqdim etdiyi şablonlardan istifadə etməkdir. Bu şablonlara öz mətninizi əlavə etməklə dərhal nəticə əldə edə bilərsiniz.
İki əsas seçim var:
- Masaüstü proqramlar: TeXstudio, TeXmaker, LyX və s. – internetə bağlı olmadan işləmək üçün.
- Onlayn platformalar: Ən məşhuru Overleafdir. Quraşdırma tələb etmir, komanda işi üçün də çox uyğundur.
LaTeX-də Bəzi Əsas Əmrlər
- Sənəd
documentclass{article}kimi əmrlə başlayır. - Əsas mətn
begin{document}vəend{document}arasında yazılır.
Düsturlar:
$...$→ sətirdaxilibegin{equation}...end{equation}→ ayrıca sətrdə, nömrələnmiş
Şəkil əlavə etmək:
begin{figure}[htbp]
includegraphics[width=0.8textwidth]{sekil.jpg}
caption{Nümunə şəkil}
label{fig:sekil1}
end{figure}
İstinad sistemi:
.bib faylı yaradılır → bibliography{refs} + bibliographystyle{apa} → mətn içində cite{yazar2023}
LaTeX yalnız bir yazı aləti deyil, akademik yazıların keyfiyyətini və elmi ciddiyyətini artıran güclü bir vasitədir. Əgər elmi karyera qurmaq niyyətindəsinizsə, LaTeX öyrənməyə sərf etdiyiniz vaxt sizə uzunmüddətli fayda verəcəkdir.
